Diagnoza fal mózgowych w Biofeedback
Badanie MINI-QEEG daje nam pełniejszy obraz trudności pacjenta niż badanie wykonane jedynie w pasie centralnym. Dlatego też jest przydatne w planowaniu terapii Biofeedback, pozwalając na indywidualne podejście do pacjenta oraz zaobserwowanie nieprawidłowego rozkładu przestrzennego fal mózgowych, a także dysharmonii w funkcjonowaniu lewej i prawej półkuli.

W przypadku jednokanałowej wstępnej diagnozy, którą poznaliśmy na kursie Biofeedback I stopnia, pomiaru dokonujemy w punktach Cz, C3, C4 (czyli pasie centralnym) i wyniki analizujemy w oparciu o normy wyznaczone dla pasa centralnego. Stosujemy tutaj procedurę trzech kroków, czyli pomiaru w sytuacjach: oczy otwarte, zamknięte, koncentracja na zadaniu.
Dla przypomnienia:
Diagnoza 3 kroków znajduje się w:
MENU -> Sesja Skryptowa – > Kategorie skryptów: „Diagnoza”
W praktyce terapeutycznej korzystamy także z zapisu kontrolnego, czyli 1-minutowego pomiaru dokonywanego na końcu każdej sesji treningowej, w aktualnie trenowanym punkcie na głowie. Pozwala to nam na ocenę postępów pacjenta, dzięki możliwości wygenerowania raportu trendu.
Dla przypomnienia:
Do diagnozy kontrolnej wykorzystujemy ekran „Diagnoza” w:
MENU -> Sesja Otwarta -> Grupa kanałów: „Diagnoza”.
Trening Biofeedback będzie bardziej efektywny, jeśli zastosujemy go w punktach ujawniających największe trudności. Dzięki diagnozie MINI-QEEG możemy zidentyfikować te obszary.
Diagnozę wykonujemy przy użyciu tego samego ekranu, co dla diagnozy kontrolnej, czyli w:
MENU -> Sesja Otwarta -> Grupa kanałów: „Diagnoza”.
Pomiar dokonywany jest jednocześnie z 2 punktów na głowie (podłączenie dwukanałowe, jeśli nim dysponujemy) lub w ostateczności z 1 punktu.
Zanim przejdziemy do szczegółowego omówienia procedury przeprowadzenia diagnozy mini-QEEG, omówimy różnice pomiędzy badaniem EEG oraz QEEG.

Badanie EEG głowy
Badanie EEG głowy polega na wizualnej ocenie jakościowej sygnału surowego. Jest istotnym narzędziem w monitorowaniu osób z chorobami układu nerwowego, szczególnie tych cierpiących na padaczkę. Wykrywa zmiany napadowe, asymetrię, asynchronię fal mózgowych oraz zmiany ogniskowe.
Badanie EEG jest badaniem pełnoczepkowym, pomiar dokonywany jest jednocześnie z co najmniej 19 elektrod. Pozwala na ocenę stopnia dojrzałości neurofizjologicznej mózgu, dlatego jest przydatne w rozpoznawaniu m.in. zaburzeń zachowania, ADHD, spektrum autyzmu. Encefalografista, neurofizjolog opisuje na podstawie jakości zapisu, czy EEG jest prawidłowe, czy też występują fale świadczące o np. epilepsji.
Dojrzewanie OUN jest uwarunkowane nie tylko wiekiem, ale też predyspozycjami genetycznymi, warto zatem znać charakterystykę zapisu EEG dla danej grupy wiekowej.
Zapis EEG a wiek
Zapis EEG u niemowląt cechuje niskonapięciowość i brak zróżnicowania przestrzennego (amplitudy są na podobnym poziomie we wszystkich podłączeniach). Nie występuje także reakcja zatrzymania (wzrost fal Alfa przy otwieraniu i zamykaniu oczu). W tym wieku w zapisie EEG dominują fale wolne Delta.
Z wiekiem amplituda wszystkich fal zaczyna wzrastać, choć w wieku poniemowlęcym dalej zjawiskiem fizjologicznym jest asynchronia i asymetria fal. Stopniowo fale Delta zastępowane są falami Theta, których najwięcej jest w okolicach tylnych, ciemieniowych.
- Wiek przedszkolny (ok. 3- 6 lat)
Wciąż występuje duża zmienność osobnicza zapisu EEG. W okolicach ciemieniowo-potylicznych dominuje Theta, ale stopniowo pojawia się więcej fal Alfa, stając się dominującą falą około 7 roku życia.
- Wiek szkolny (ok. 6 – 10 lat)
W okolicach tylnych zaczyna dominować już fala Alfa, a asymetria fal stopniowo zanika. Utrzymuje się duża zmienność osobnicza zapisów.
- Młodzież, około 15-16 lat
Częstotliwość dominująca zaczyna się stabilizować do około 10 – 12 Hz. W okolicach skroniowych często rejestrujemy fale Alfa oraz Theta, które powinny stopniowo zacząć ustępować. U niektórych osób można też zidentyfikować pewien wariant normy, tj. utrzymujące się małe zróżnicowanie przestrzenne i zdezorganizowany zapis. Może on pozostać typowy dla takich osób nawet w wieku dorosłym.
- Dorośli
Zapis powinien być już synchroniczny i symetryczny, a wszelkie nieprawidłowości mogą sugerować patologię. Oceniając zapis EEG należy brać pod uwagę czynniki środowiskowe, przewlekłe branie leków, dodatkowe schorzenia. Zapis EEG ulega też zmianom np. w zależności od pory dnia, samopoczucia, stanu emocjonalnego, a ponadto znaczenie dla różnicy wyników między półkulami może mieć nawet taki czynnik jak asymetria grubości kości pokrywy czaszki.
Wraz ze starzeniem się mózgu zaczyna zanikać reakcja zatrzymania oraz ponownie mogą pojawiać się fale wolne (Delta, Theta).
Przydatne terminy

Symetria – oznacza równą amplitudę, częstotliwość i kształt fal nad homologicznymi punktami prawej i lewej półkuli. Tam gdzie jest niższa amplituda zakładamy, że jest stan nieprawidłowy.
Synchronia międzypółkulowa – równoczesność występowania tych samych fal, tj. bez opóźnienia między lewą a prawą półkulą.
Hiperkoherencja – kiedy zapis QEEG w całym mózgu jest nadmiernie ujednolicony, może sugerować upośledzenie różnicowania funkcji ośrodkowego układu nerwowego.
Reakcja zatrzymania – czyli zmiana amplitudy fal Alfa podczas otwierania i zamykania oczu, związana jest z reakcjami organizmu, procesami czuwania i snu. Przy zamkniętych oczach czynność Alfa powinna być silnie wyrażona, a przy otwieraniu oczu amplituda powinna się obniżać. Po ponownym zamknięciu oczu może ujawnić się asymetria lub nawet elementy padaczkopodobne. Dlatego EEG pomaga rozpoznawać zjawiska napadowe.
Badanie QEEG – czyli ilościowe EEG
Badanie QEEG jest również badaniem pełnoczepkowym, prowadzonym przy użyciu zaawansowanej aparatury przeznaczonej do tego typu badań (np. system Mitsar). Zapis QEEG pokazuje różnice między normatywną bazą danych a wynikiem pacjenta. Baza taka zawiera zapisy osób zdrowych w danej grupie wiekowej (np. baza HBI – Human Brain Indices Database).
Pomiar wykonywany jest z co najmniej 19 elektrod jednocześnie i następuje rozdział sygnału na poszczególne częstotliwości – w przeciwieństwie do badania EEG, w którym obraz graficzny pokazuje nam nałożone na siebie i zsumowane różne częstotliwości. Często aparatura do wykonywania QEEG oferuje przetworzenie sygnału na kolorowe mapy, które umożliwiają graficzną reprezentację wyników liczbowych z każdego punktu.

źródło: https://neurostimulus.pl/wp-content/uploads/2020/08/6.png
Zdarza się, że u osób z objawami zaburzeń koncentracji badanie EEG nie wykazuje nieprawidłowości, a dopiero ilościowe EEG (czyli QEEG) wykryje dysfunkcje.
Możemy analizować:
- rozkład przestrzenny,
- zmiany ogniskowe,
- odwróconą aktywność fal mózgowych ( przód-tył lub prawa-lewa półkula)
Dzięki temu mamy możliwość zastosowania odpowiedniego podejścia. Daje to znacznie lepsze rezultaty niż planowanie terapii wyłącznie na podstawie objawów.
Nie wszyscy pacjenci z tym samym problemem klinicznym mają ten sam rozkład fal!
- W przypadku odwrócenia rozkładu pasma Alfa, możemy, promując Alfa w odprowadzeniach tylnych, przywrócić prawidłowy rozkład (podwyższyć Alfa w Pz, a tym samym obniży się Alfa w Fz). U osoby z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi, jeśli QEEG potwierdzi nieprawidłowy wzorzec, możemy np. obniżać pasmo Beta.
- Ponadto można też lepiej dobrać leki w przypadku ADHD, ponieważ wiemy, czy mózg działa za szybko czy za wolno (podtyp Beta, podtyp Theta).
Niestety taka diagnostyka jest kosztowna ze względu na cenę urządzenia oraz dostępu do baz normatywnych. Możemy więc posiłkować się diagnozą mini-QEEG, którą jesteśmy w stanie przeprowadzić za pomocą naszego kodera ProComp.
Diagnoza mini-QEEG
Pomiar mini-QEEG nie jest tak precyzyjny jak QEEG, ponieważ nie przeprowadzamy go we wszystkich punktach jednocześnie, tylko po kolei – np. po dwa punkty na raz. Jeśli nie mamy sprzętu z podłączeniem 2-kanałowym (do dokupienia osobno u producenta), ewentualnie można zastosować podłączenie 1-kanałowe, czyli badać każdy punkt osobno.
Ten sposób jest jeszcze bardziej narażony na błędy z powodu różnicy w czasie między pomiarami, dlatego ważne, żeby zadbać przynajmniej o takie same warunki – np. impedancję na tym samym poziomie, to samo zadanie poznawcze do wykonania.
Jak przeprowadzić diagnozę mini-QEEG?
- Możemy najpierw przeprowadzić sesję skryptową z 3 krokami (oczy otwarte, zamknięte, koncentracja) w punkcie CZ, a w pozostałych punktach już tylko 1 minutowy pomiar z jednym krokiem – nie uruchamiamy wtedy Sesji Skryptowej, a Sesję Otwartą – ekran Diagnoza.
- 1-minutowy pomiar przeprowadzamy w parach elektrod w punktach: Fz–Pz; C3-C4; F3–F4; P3–P4; ewentualnie dodatkowo T3-T4 (w przypadku podłączenia 1-kanałowego badamy każdy punkt osobno). W tym celu uruchamiamy diagnozę z Sesji Otwartej tak samo, jak w przypadku poznanej na szkoleniu procedury dotyczącej pomiarów kontrolnych. Pamiętamy o każdorazowym sprawdzeniu impedancji po przełożeniu elektrod!
- W zależności od potrzeb diagnozowania pomiar można wykonać przy oczach otwartych w spoczynku lub koncentracji na zadaniu albo przy oczach zamkniętych (-> wybieramy tylko jeden krok z powyższych zamiast trzech). Ważne, aby w każdym punkcie pomiar dokonany był w tym samym stanie lub z użyciem tego samego typu zadania na koncentrację. Uniwersalnym wyborem będzie tu pomiar w oczach otwartych.
- Każdy punkt wyznaczamy zgodnie z poznaną już zasadą pomiarów głowy w systemie 10-20. Pamiętamy o przekładaniu elektrody referencyjnej na uchu w zależności od położenia elektrody aktywnej! (czyli: żółta referencyjna elektroda na prawym uchu dla punktów w prawej półkuli, a na lewym uchu dla punktów w lewej półkuli, dla punktów centralnych nie ma to znaczenia).
- Pomiar wykonany w Sesji Otwartej możemy zapisać jako osobny wpis dla każdego punktu (jako nazwę sesji używamy nazwy danego punktu). Dla każdego z punktów osobno przeprowadzamy usuwanie artefaktów i dopiero te wyniki bierzemy pod uwagę.
- W ProCompie jest możliwość dostępu do Z-Score Neuroguide, bazy normatywnej (podobnej do wspomnianej HBI), do której trzeba dodatkowo wykupić licencję.
- W przypadku braku dostępu do takiej bazy, w analizie wyników posiłkujemy się ogólnymi orientacyjnymi normami oraz znajomością prawidłowych rozkładów przestrzennych.
- Przy zakupie rozszerzenia kodera Procomp do obsługi 2 kanałów otrzymujemy od firmy Biomed dodatkowy skrypt do diagnozy mini-QEEG, który ułatwia przeprowadzanie badania.
Otrzymane wyniki możemy przepisać do tabeli reprezentującej rozkład punktów w systemie 10-20, co ułatwi wizualizację przestrzenną fal:

UMIEJSCOWIENIE ELEKTROD – przydatne informacje

Źródło: https://www.researchgate.net/figure/a-Electrode-configuration-according-to-10-20-international-system-used-in-the_fig1_348425223
- Nad korą płatów czołowych: Fp1, Fp2, F3, F4, F7, F8, Fz
- Na granicy płatów ciemieniowych i czołowych: C3, C4, Cz
- Nad korą płatów ciemieniowych: P3, P4, Pz
- Płaty skroniowe: T3, T4, T5, T6
- Płaty potyliczne: O1, O2
Ośrodek Broki
- Ośrodek Broki Jest odpowiedzialny za generowanie mowy.
- Przywrócenie prawidłowego przepływu krwi w ośrodku Broki powoduje szybkie odzyskanie tych funkcji.
Afazja Broki: osoba chora ma prawie całkowicie zniesioną zdolność do mówienia, przy zachowanej, prawie całkowicie, zdolności do rozumienia mowy.
Osoba nie mówi spontanicznie, ma trudności w powtarzaniu słów wypowiadanych przez innych, ma również trudności z nazywaniem pokazywanych przedmiotów, nie jest w stanie czytać, ani pisać.

źródło: afazja.net
Ośrodek Wernickego
Uszkodzenie tylnej części górnego zakrętu skroniowego lewego sprawia, że wypowiedzi osoby są prawidłowe pod względem artykulacji i płynności, lecz całkowicie niezrozumiałe.
Afazja Wernickego jest inaczej nazywana afazją czuciową. Mowa osoby zawiera słowa użyte niezgodnie ze swym znaczeniem, losowe. Osoba nie ma pełnego wglądu w swoje zaburzenia (nie wie, że jej mowa nie jest zrozumiała). Ma trudności z rozumieniem mowy innych oraz przypominaniem sobie nazw przedmiotów.
Na tych informacjach kończymy pierwszą część artykułu. Zapraszamy do zapoznania się z częścią drugą. Pogłębimy tam temat diagnozy rozszerzonej Mini QEEG i przyjrzymy się bliżej analizie wyników i przestrzennym zróżnicowaniu fal mózgowych.
Autorka artykułu: AGNIESZKA UBEROI
Psycholożka i certyfikowana terapeutka Biofeedback. Z dziećmi i młodzieżą pracuje od 15 lat. Ukończyła studia psychologii na Uniwersytecie Wrocławskim oraz studium terapii poznawczo-behawioralnej. Interesuje się psychologią zdrowia, neuropsychologią oraz propagowaniem idei Rodzicielstwa Bliskości. Propagatorka rozwoju osobistego poprzez wykorzystanie technik relaksacyjnych, oddechowych oraz włączanie ich do pracy terapeutycznej metodą EEG Biofeedback.