Świat emocjonalny dziecka to szczególnie ważny dla każdego opiekuna i rodzica temat. Jako dorośli sami mamy często problemy z rozładowaniem emocji, a oczekujemy tego od najmłodszych. Pamiętajmy, że u rozwijających się i dojrzewających dzieci, struktury mózgowe odpowiedzialne za rozpoznawanie i kontrolę emocji są jeszcze zupełnie nierozwinięte.
W życiu każdego dziecka, pojawiają się sytuacje trudne, podczas których kumuluje się wiele niezrozumienia, zagubienia i pytań. Może to być na przykład rozwód, śmierć bliskiej osoby, przeprowadzka, zmiana szkoły, konflikt. Obecnie, podczas wojny w Ukrainie, najmłodsi i młodzież mogą jeszcze silniej odczuwać lęk, również o swoje bezpieczeństwo i przyszłość.
Ćwiczenia na ekspresję MYŚLI I UCZUĆ
My, dorośli możemy dzieciom w tej podróży przez życie emocjonalne pomóc. Przychodzimy dziś do Ciebie z przykładami ćwiczeń dla grup starszych i młodszych dzieci. Proponowane aktywności pomogą zrozumieć odczuwane emocje i nazywać je. Ułatwią też odnajdywanie konstruktywnych metod pomocy innym, w tym rówieśnikom – uchodźcom, których w najbliższych miesiącach będziemy gościć w naszym kraju.
MŁODSZE DZIECI
Warto uczyć dziecko rozpoznawania emocji w grupie rówieśniczej. Dzięki temu może ono w przyszłości reagować na sytuacje zagrożenia i wyraźnie widzi, gdy komuś dzieje się krzywda oraz potrafi odpowiednio reagować, ponieważ wcześniej się tego nauczyło.
Rozpoznaj emocje
Przygotuj karteczki przedstawiające twarze innych ludzi, wyrażające podstawowe emocje: radość, gniew, złość, strach, smutek, lęk, zaskoczenie, wstręt. Możesz też posłużyć się laptopem, rzutnikiem lub wycinkami twarzy, np. z gazet.
Następnie możesz pytać dzieci o każdą emocję i dowolnie poprowadzić dyskusję. Ćwiczenie ma za zadanie sprawdzić, czy dzieci rozumieją i potrafią nazwać emocje, które widzą na twarzach innych ludzi.
Kolaż emocji
Usiądź z dziećmi w kręgu i pozwól dzieciom stworzyć kolaż/ obraz, który przedstawi, co właśnie czują i myślą. W ten sposób odkryjesz, czy dane dziecko oddało wyraźnie swoje lęki i zaoferujesz wsparcie.
Sztuka na lepszy nastrój
Możesz poprosić dzieci o narysowanie/ stworzenie pracy, która będzie miała na celu poprawienie humoru komuś, kto potrzebuje otuchy. Niech z tej pracy popłynie radość i nadzieja. Stwórzcie wspólnie galerię tych prac, a chętnym pozwól opowiedzieć o swojej pracy reszcie grupy.
Start rakiety kosmicznej (na złość)
Wyobraźcie sobie, że każda osoba z grupy jest rakietą, która powoli przygotowuje się do startu. Do tej zabawy użyjcie wielu zmysłów: naśladujcie powolne rozpędzanie silników rakiety, odgłosy maszyny. Przebierajcie palcami u nóg, a następnie całymi nogami w miejscu by rozgrzać silniki przed startem. Następnie możecie zacząć wielkie odliczanie i lot w przestworza. Zabawa kończy się w momencie, gdy wszystkie rakiety wylądują w bezpiecznym miejscu.
Ta zabawa ma zadanie naukę regulacji emocji, np. złości.
Po wykonanym ćwiczeniu możesz porozmawiać z dziećmi o eskalacji emocji, wyjaśniając zjawisko na przykładzie rozpędzonej rakiety.
Raz słońce, a raz deszcz
Dzieci dobierają się parami. Jedna osoba siada odwrócona plecami do drugiej. Osoba dorosła jest narratorem, który opowiada o smutku, który jest deszczem. Dziecko siedzące przodem do pleców swojego partnera, rysuje palcami opowiadanie na jego plecach.
Opowiadanie może mieć np. taką formę:
„Pewnego dnia do domu zawitał smutek. Pukał nieśmiało w okna i drzwi i wydawało się, że jest jak mały, wiosenny deszczyk. Kapał malutkimi kropelkami. Kropelki stawały się coraz większe i bywały chwile, kiedy z deszczyku powstawał prawdziwy deszcz. Wiatr napędzał go, by padał coraz szybciej i szybciej. Potoki kropli lały się jak łzy po okiennicach. Wody przybrało tyle, że powstała rzeka, która opływała domek. Aż tu nagle…(pauza) deszcz zaczął ustawać, stając się coraz mniej intensywny. Kropelki kapały coraz wolniej, a świecące słońce dawało ciepło, które osuszało rzekę. Płynęła coraz spokojniej i spokojniej. Słońce zaświeciło w pełni nad domkiem, a smutek odszedł w nieznane.”
Zapytaj dzieci:
„Co robimy, gdy jesteśmy smutni?”
„Co możemy zrobić, gdy ktoś z naszego otoczenia jest smutny?”
Uwaga: do tej, ani do żadnej zabawy nie zachęcaj dzieci na siłę. Zabawy, gdzie odbywa się dotyk/ kontakt z innymi mogą być trudne dla niektórych dzieci – być może przeżyły w przeszłości coś trudnego w tym obszarze i nie są gotowe na taką aktywność. Pozwól dzieciom wybrać w czym chcą uczestniczyć.
STARSZE DZIECI
- Daj przestrzeń do wyrażania niepokoju. Zaznacz swoje wsparcie i otwartość na rozmowę. Nie oceniaj, ale słuchaj i staraj się rozbudzać empatię. Pozwól na oswojenie się z nową i trudną sytuacją.
- Zaangażuj się wspólnie ze starszymi podopiecznymi w lokalną akcję pomocy, np. wsparcie dla dzieci/rodzin uciekających z Ukrainy. Budowanie poczucia sprawczości i wspólnoty jest dobrym odruchem na poczucie bezradności i niemocy w sytuacji konfliktu, wojny, kataklizmu, które dotykają innych ludzi.
- W czasie rozmowy z nastolatkami może pojawić trudne pytanie o relacje polsko-ukraińskie w przeszłości. Nie udawaj, że nic się nie działo, ale staraj się tłumaczyć. Zastanówcie się wspólnie nad pojęciami: sprawiedliwości, odpowiedzialności zbiorowej (czemu służy, jakie przynosi konsekwencje).
Daj do zrozumienia, że wypominanie teraźniejszym mieszkańcom Ukrainy, Niemiec czy Polski czegoś, co zrobili ich przodkowie innym narodom, nie zbuduje pomiędzy ludźmi nici porozumienia i nie zaprowadzi nas do pokoju.
Oswajanie lęku
Część dzieci może z kolei mówić o tym, że się obawia o siebie i innych. Obawy są naturalne i wiemy to z autopsji jako dorośli. Zaproponuj ćwiczenie na oswajanie czarnych myśli.
Powiedz:
„Zrobimy próbę oswojenia naszych czarnych myśli! To będzie moment w ciągu dnia, kiedy możemy razem usiąść i się pomartwić, opowiedzieć sobie nawzajem o tym, co dzieje się z naszymi myślami.”
Zapytaj:
„Jak można wesprzeć kogoś, kto się bardzo martwi?” „Czy masz jakiś swój sposób na wygonienie ze swojej głowy niepokojów?” „Czy to ulubiony film? Piosenka? Teledysk? Medytacja? Pisanie? Taniec?”
Mapa myśli: wokół empatii
Zaproś starsze dzieci do kręgu dyskusji na temat empatii.
Stwórzcie razem mapę myśli dotyczącą empatycznych, realnych działań grupy w celu pomocy jakiejś grupie osób dotkniętych trudną sytuacją, np. uchodźcom z Ukrainy.
To zadanie zdecydowanie pobudza kreatywność a, dodatkowo, zaangażowanie twórcze pozwala się rozluźnić. Można w trakcie takiej projektowej pracy włączyć relaksującą muzykę lub playlistę nawiązującą do tematów pomocy/ rdzenną muzykę ukraińską.
Stwórzmy słownik
To zadanie polega na stworzeniu słownika, dotyczącego emocji i postaw wobec innych. Zadanie dobre dla dużej grupy. Podziel młodzież na kilka mniejszych grup. Każda z grup losuje po 4 litery. Od wylosowanych liter wymyśla:emocje i postawy. Będą one częścią słownika.
EMOCJE:
- Z – złość
- L – lęk
POSTAWY:
- A – asertywność,
- Z – zdecydowanie
Po zakończeniu zadania omawiacie, jakie słowa znalazły się w słowniku oraz możecie wymyślić wspólną nazwę dla słownika.
Filary wzmacniania inteligencji emocjonalnej dziecka
Zebrałyśmy 5 kluczowych zasad, które pomogą budować inteligencję emocjonalną dzieci i młodzieży. Zobacz, jak możesz wspierać samoświadomość najmłodszych oraz jak uczyć ich bezpiecznych i pomocnych zachowań w grupie.
- Nazywanie emocji i mówienie o uczuciach – to podstawa, która jest początkiem wszystkiego. Zacznijcie wspólną pracę nad emocjami od przyjrzenia się odczuwanym emocjom.
- Akceptacja – tylko zauważone i nazwane emocje, mogą zostać zaakceptowane. Zaś akceptacja pozwala nam i dzieciom w pełni przeżyć daną emocję i uniknąć ich kumulacji.
- Dostrzeganie problemu i koncentracja na rozwiązaniu – zawsze warto zastanawiać się nad tym, co wywołało konkretną reakcję emocjonalną i poszukiwać rozwiązań, które pomogą dziecku uporać się z trudnościami.
- Budowanie inteligencji emocjonalnej dostosowane do wieku i zasobów – bo w inny sposób będziemy rozmawiać z 5-latkiem, a w inny z nastolatkiem. Jeśli natomiast pracujemy warsztatowo z całą grupą – weźmy pod uwagę co ją charakteryzuje. Przeżywanie prawdziwych emocji i uczuć to nie żarty – bądźmy dla dzieci dobrymi przewodnikami.
- Dzieci jak zwierciadła – dzieci to świetni obserwatorzy, którzy uczą się przez doświadczanie świata. Pokażmy im, jak ten świat może wyglądać na swoim własnym przykładzie. Niech za słowami i rozmowami idą też inicjatywy i czyny.
Źródła i inspiracje:
- Blog mamologia: https://mamologia.pl/
- „Trening kreatywności” Krzysztof J. Szmidt
- Daniel Goleman, Inteligencja emocjonalna, wyd. Media Rodzina
- Daniel Goleman, Inteligencja emocjonalna w praktyce, wyd. Media Rodzina
- Agnieszka Lasota, Trening umiejętności emocjonalnych i społecznych dzieci. DIFIN
- NATULI, Dzieci są ważne, 5 sposobów na wzmocnienie inteligencji emocjonalnej dziecka
Autorka: Agata Banach-Zawiślak
Współautorka: Patrycja Stukator
