Wojna w Ukrainie to trudny czas dla każdego i każdej z nas – nowe informacje o ofiarach, uciekających rodzinach i rannych pojawiają się nieustannie. Nie łudźmy się – dzieci są doskonałymi obserwatorami i świetnie wychwytują nawet strzępki rozmów, debat, wiadomości. Zatem my, jako dorośli, musimy reagować.
W tym tekście dzielimy się z Wami, drodzy opiekunowie zebranymi informacjami i pomysłami na to, jak się w tym trudnym czasie komunikować z młodszymi i starszymi podopiecznymi.
Dozuj informacje, wyjaśniaj i obserwuj
Zapewne pierwszym instynktownym odruchem rodzica/opiekuna jest ochrona podopiecznych przed tego typu, trudnymi informacjami. Jednak nie odcinaj przed nimi dzieci. W ten sposób tworzy się tzw. blokada informacyjna, która wywoła odwrotny do zamierzonego (ochrony dziecka) skutek.
Dzieci otacza teraz informacyjna zawierucha, mogą nie rozumieć, co się dzieje, ale czują, że to coś złego, negatywnego, a więc mogą reagować strachem, zagubieniem, nawet złością. Twoja obecność i gotowość do rozmowy to najlepsze, co możesz dać od siebie w trudnych dla dziecka momentach.
ROBIMY:
To od Ciebie dziecko powinno otrzymać zapewnienie, że jesteś obok, że chętnie wyjaśnisz, co się teraz dzieje na świecie i skorygujesz informacje, które mogą być nieprawdziwe.
NIE ROBIMY:
Nie ignoruj żadnych oznak niepokoju, smutku czy zmian nastroju. Obserwuj podopiecznych i zaznaczaj w komunikacie do nich, że jesteś gotowy/a na pomoc.
Język jest bardzo ważny
Pomyśl, jak możesz dziecku teraz towarzyszyć i je wspierać. Zastanów się przez moment, jakie skojarzenia może mieć dziecko gdy słyszy słowo „wojna” i „konflikt”? Zapewne może kojarzyć je z bajkami, gdzie dobro zwycięża zło. Twoja opowieść i dobór odpowiednich słów oraz metafor pomoże dziecku otworzyć się na ten temat i docelowo nazwać swoje emocje. Pamiętaj, by dopasować komunikaty do wiedzy, wieku i charakteru dziecka.
CZY JEST GOTOWA FORMUŁKA? NIE! ALE…
Staraj się mówić tym językiem, którym się komunikujecie na co dzień. Z pewnością każdy opiekun ma swój sposób na rozmowę z dziećmi i wie jak do nich „podejść”. Wykorzystaj to!
Jeśli dziecko samo spontanicznie zagaduje i wspomina o wojnie, możesz z troską zapytać:
- Co słyszałeś/aś o wojnie?
- Czy chcesz o tym ze mną porozmawiać?
- Jak myślisz: czego mogą bać się inne dzieci?
To również uczy dzieci uważności na drugiego człowieka.
Od czego zacząć wyjaśnienia?
Informacje i wiedza, jakie możesz przekazać dzieciom są dla nich bardzo ważne. Mogą dać poczucie bezpieczeństwa i oswojenia się z tym, co właśnie dzieje się wokół.
Oczywiście komunikację dopasuj do wieku oraz wiedzy podopiecznego/ej.
W zależności od tego, o co zapyta dziecko, możesz zacząć mówić o:
- Jak i dlaczego w ogóle doszło do ataku na Ukrainę i jej mieszkańców.
- Jak wygląda rząd w Rosji i jaki wpływ na to mają obywatele i obywatelki.
- Co może zrobić Unia Europejska i Stany Zjednoczone?
- Opowiedz o: sojuszu z NATO, PAH-u, Polskim Czerwonym Krzyżu – to z pewnością uspokoi dzieci i pokaże, że ktoś dba o mieszkańców Ukrainy w tym trudnym czasie.
- Jak my możemy pomóc?
Obserwuj zmiany w zachowaniu
Dzieci i młodzież mogą teraz zachowywać się inaczej, bo mają do przetworzenia nowe i trudne informacje. Jedno dziecko może być bardzo przejęte, refleksyjne, a drugie spięte, nerwowe, kapryśne. A to tylko powierzchowne reakcje na to, co dzieje się w środku! A tam pod pancerzem trudnych zachowani może znajdować się smutek lub strach.
Dziecko może teraz:
- przeżywać to, co dzieje się w Ukrainie,
- wracać myślami do swoich traumatycznych doświadczeń, jeśli w przeszłości doświadczyło czegoś trudnego,
- borykać się niepokojącymi myślami,
- nie rozumieć swoich emocji.
Zawsze w takich momentach nieoceniona będzie Twoja troska i empatia. Staraj się dać dzieciom do zrozumienia, że widzisz ich emocje!
Kojąca rozmowa o emocjach
To ważne, by zauważyć i zaakceptować każdą swoją i dziecka emocję. Udawanie, rozśmieszanie na siłę lub ignorowanie problemu jeszcze bardziej pogłębi lęk. Przecież informacje o wojnie docierają zewsząd i każdy/a z nas czuje, że inni też się boją. Zatem wspierające będzie dla dziecka, jeśli sam/a podzielisz się swoimi emocjami.
Nie wstydź się, jeśli zdarzy Ci się przy dziecku wzruszyć czy podnieść głos, dyskutując z kimś o obecnej sytuacji na świecie. My, dorośli, też potrzebujemy regulacji swoich emocji.
Po tym jak ochłoniesz, wyjaśnij dziecku, co cię zasmuciło/zdenerwowało. Możecie wtedy porozmawiać o tym, co można zrobić wspólnie, by poczuć się lepiej i poprawić nastroje.
Możesz powiedzieć:
„Widzę, że _____ (się martwisz). Jesteś _____ (przygnębiony/a). Ja czuję _____ (emocje).
Chcesz się ze mną podzielić tym, co czujesz? Jestem tutaj, obok!
Dziecko nie chce rozmawiać, ale widzisz, że tego potrzebuje?
Pamiętaj, że dziecko czy nastolatek, może mieć pewne opory przed otwarciem się i rozmową. To naturalny mechanizm obronny, czyli wyparcie trudnych emocji, które są niezrozumiałe lub nieuświadomione. W tej sytuacji najlepiej być blisko. Otocz troską, przytul, zaplanuj wspólny czas. Może wtedy stworzy się przestrzeń na rozmowę.
Rozmowa z nastolatkami
Wiadomo: nastolatki siedzą w Internecie, „wszystko wiedzą” i „najlepsi” w rozmowie są rówieśnicy. Oczywiście grupa rówieśnicza może być wspierająca, ale rodzic/ opiekun powinien być obecny i pomocny. Staraj się nie oceniać, nawet jeśli dziecko mówi coś, co jest chaotyczne, niezgodne z prawdą. Słuchajmy, korygujmy i interesujmy się ich zdaniem.
Co gdy młodzi ludzie oceniają? Mówią krzywdzące rzeczy?
Młodzież najbardziej nie lubi być oceniania za swoje poglądy. Warto wyrazić zainteresowanie i zweryfikować ich źródła informacji. Słuchaj i otwórz się na emocje nastolatka/i.
Warto się zdystansować i zapytać:
„A skąd to wiesz?” „Skąd u Ciebie takie przekonanie?” z uważnością i z zainteresowaniem (nie karcąco).
Nie warto od razu deprymować starszych dzieci za to, co przeczytały w Internecie. Staraj się stworzyć przestrzeń na dialog i spróbuj zrozumieć, co się dzieje, np. w Ukrainie.
Podsumowanie dla Ciebie
- W szkołach, placówkach, rodzinach zastępczych gdzie są dzieci pochodzenia ukraińskiego i rosyjskiego, w sytuacji wojny należy je otoczyć szczególną opieką i zapewnić wsparcie psychologiczne.
- Dzieci pochodzenia ukraińskiego warto włączyć do prac w grupach i proponować pomysły na wsparcie mieszkańców Ukrainy w tym trudnym czasie.
- Uważaj i bądź czujny/a na stygmatyzację. Wyjaśniaj, że na wojnie każdy naród ponosi ofiary – nie tylko żołnierze, ale też niewinni ludzie, którzy giną po obu stronach.
- Wojna toczy się także w Internecie. Wyczul szczególnie młodzież ludzi na fake newsy, przekazy propagandowe, język nienawiści.
- Jako opiekun/rodzic możesz mieć wpływ na to, jakie treści dziecko przegląda w Internecie. Rozważ włączenie Blokady rodzicielskiej, np. żeby nie oglądało filmików z pola walki.
- Wykorzystaj książki, filmy, teledyski opowiadające o wojnie w sposób bezpośredni i pośredni jako pretekst do rozmowy.
- Dbaj o siebie, swoje zdrowie psychiczne i rozmawiają ze swoimi bliskimi, partnerem/ką, rodziną.
Zachęcamy do udostępniania tego artykułu wszystkim dzielnym Opiekunom, Rodzicom zastępczym i Specjalistom, którzy pracują z dziećmi z pieczy zastępczej!
